Εικόνες που χάνονται στο πέρασμα του χρόνου, που τόσο νοσταλγούν οι παλαιότεροι, και δηλώνουν άγνοια οι πιό νέοι.Σήμερα οι εικόνες αυτές αποτελούν ανάμνηση, οι μυρωδιές χάθηκαν και από εκείνους τους φούρνους που έκαιγαν την οξιά , τους δρύς, τους αραιούς, ελάχιστοι παραμένουν σε πείσμα του χρόνου.
Το ψωμί για την παρασκευή του στην παραδοσιακή του μορφή απαιτούσε συγκεκριμένα υλικά όπως αλεύρι ως βασική ύλη, νερό, μαγιά (προζύμι).Το αλεύρι προερχόταν από το σιτάρι αλλά σε δύσκολες εποχές, επειδή πολλοί δε διέθεταν σιτάρι σε μεγάλες ποσότητες πρόσθεταν κριθάρι (το λεγόμενο σιμιγδάλι) ή χρησιμοποιούσαν καλαμπόκι. Το άλεσμα αρχικά γινόταν με το χειρόμυλο.Με το πέρασμα του χρόνου οι νοικοκυραίοι πηγαίνουν τα αλέσματά τους στους κυλινδρόμυλους. Έχοντας εξασφαλίσει όλες οι νοικοκυρές στο σπιτικό τους το άλεσμα παρασκεύαζαν τα ψωμιά με το γνωστό παραδοσιακό τρόπο. Κάθε νοικοκυρά που θέλει να ζυμώσει "αναπιάνει" το προζύμι από το βράδυ.
Το προζύμι είναι στην ελληνική παράδοση η βάση του ψωμιού, γι' αυτό και συνδέθηκε με παρατηρήματα και προλήψεις και πρέπει να παρασκευάζεται σε κάποια μεγάλη στιγμή (Παραμονή Χριστουγέννων, Πρωτοχρονιάς, Μ. Τετάρτη κ.λ.π) Η νοικοκυρά ρίχνει σ' ένα δοχείο ζεστό νερό και σ' αυτό προσθέτει την ανάλογη ποσότητα αλευριού καθώς και το προζύμι που είχε κρατήσει από το προηγούμενο ζύμωμα. Όταν τα υλικά ζυμωθούν καλά, η μάζα που προκύπτει τοποθετείται όλη τη νύχτα σε ζεστό μέρος για να γίνει.
Το αλεύρι είναι το βασικότερο συστατικό της αρτοποιίας και γι' αυτό καθορίζει τον τύπου του ψωμιού (κρίθινο, σταρένιο, καλαμποκένιο, σικαλένιο, βρώμης) και κοσκινίζεται πριν από τη χρήση με χοντρή ή ψιλή κρισάρα για να διαχωριστεί από το πίτουρο.
Το πρωί αρχίζει το ζύμωμα. Στο σκαφίδι διαλύει το προζύμι σε νερό, προσθέτει αλάτι και αλεύρι και ανακατεύει. Η αρχική ζύμωση γίνεται με λίγο νερό δηλ. η νοικοκυρά "ξεροζυμώνει". Ύστερα "γαλακτίζει" τη ζύμη δηλαδή προσθέτει λίγο - λίγο το νερό και ολοκληρώνει το ζύμωμα. Βάζει το ζυμάρι σε χαλκωματένια ταψιά λαδωμένα και τα βάζει στο παραγώνι (ζεστό μέρος), τα σκεπάζει με ρούχα για να εξασφαλιστεί η κατάλληλη θερμοκρασία για να "ανέβει" η ζύμη.
Όταν φουσκώσει το ζυμάρι "καίει" το φούρνο, ο οποίος είναι έτοιμος όταν ασπρίσει. Εμπειρικά για να είναι κατάλληλος πρέπει, αν βάλεις ένα κουτάλι με αλεύρι μέσα θα πάρει ωραίο κίτρινο χρώμα. Αν αρπάξει τότε βρέχει τον πανιστή και περνάει μια φορά το δάπεδο ή βρέχει το καπάκι του. Τότε με το σύρτη ή τη φουρνομασιά τραβάει έξω από το φούρνο τα κάρβουνα και με τον πανιστή καθαρίζει το δάπεδό τους να μην έχει στάχτες. Ρίχνει τα ταψιά στο φούρνο, αφού τα χαράξει, και σε δύο περίπου ώρες το ψωμί είναι έτοιμο .
Τη ζύμη κάποιες φορές δεν την έβαζαν σε ταψιά, αλλά την έπλαθαν, την έβαζαν στο πλαστήρι και την έψηναν στο φούρνο (καρβέλια).
Αφού το ψωμί φουσκώσει στο πανί, ακολουθεί το πλάσιμο στο χέρι και στη συνέχεια το φούρνισμα με το φτυάρι, μια διαδικασία που απαιτεί να στέκεσαι όρθιος μπροστά από το φούρνο περί τις δύο ώρες. Πριν από το φούρνισμα δε, προηγείται το πάνισμα, όπου με ένα βρεγμένο πανί δεμένο πάνω σε κοντάρι τριών μέτρων, σκουπίζει το φούρνο και παίρνει την πρώτη κάψα.
Όταν το ψήσιμο ξεκινά η θερμοκρασία στον φούρνο αγγίζει τους 330 βαθμούς ενώ όταν η φουρνιά τελειώνει, πέφτει στους 240. Ο φούρνος καίει οξιά, δρύς, αραιούς ελληνική, τα οποία είναι δίνουν καλό κάρβουνο και άρωμα στο ψωμί, στα τσουρέκια στα βουτήματα και σε όλα τα αρτοσκευάσματα που παρασκευάζουν παραδοσιακά στο χέρι. Ψωμί ζυμωτό που παραμένει αναλλοίωτο μέχρι και μια εβδομάδα, διατηρώντας τη γεύση και τη φρεσκάδα του.
